Wat is stress?

Kompasfunctie

We lezen dagelijks iets over ‘stress‘, toch wat weten we hier eigenlijk precies van? Volgens Van Der Feltz-Cornelis (2017) is stress aan zich geen ziekte, toch kan stress ongezond worden wanneer de reactie op stress ertoe leidt dat je niet meer kunt functioneren en lichamelijk en psychische aandoeningen krijgt. In eerste instantie hebben wij het over ‘gezonde’ stress, die voor ons als een soort kompasfunctie werkt: Stress is een alarmsignaal dat jou aangeeft dat je iets moet leren en in actie moet komen (noem je ook ‘stress-reactie). Bij ongezonde, ‘toxische‘ en langdurige (chronische) stress (burn-out) springt je kompas alle kanten op, vandaar in deze situaties vaak sprake is van paniekaanvallen en onrust (Van Hoof, E, 2017). Als jouw kompas deze staat heeft bereikt spreekt men ook van het zoeken naar een dynamisch evenwicht: allostase.

Stressoren

Volgens Van der Feltz-Cornelis (2017) vragen onverwachte situaties en/of gebeurtenissen, die vaak als ‘stressoren’ omschreven worden, om een aanpassing om weer terug in een toestand van het eigen evenwicht tussen onszelf en de omgeving te komen. Deze ‘stressoren’ verwachten een reactie van jou, gezien jouw balans (evenwicht in jezelf maar ook tussen jezelf en jouw buitenwereld) geen passieve echter een meer actieve toestand is. Meestal neem je een aantal beslissingen om je eigen balans weer te herstellen. Wellicht lukt het je om de ‘stressoren’ op de voor jou juiste wijze het hoofd te bieden, zo niet, raak je uiteindelijk psychisch en lichamelijk belast.

Een langdurige interne stressor is vaak moeilijker te herkennen en aan te pakken als deze deel uitmaken van jezelf: met je eigen verwachtingen, met eigen traumatische ervaringen en met een minder stressbestendige persoonlijkheid.

Een langdurige externe stressor veroorzaakt vaak een respons die tijdrovend is. Zo kan hoge werkdruk moeilijke herkend worden omdat je je vaak in de eerste instantie erop hebt aangepast, vanuit de verwachting dat het ‘van korte duur’ zou zijn. Zodoende raak je aan een ‘nieuwe norm’ gewend en ervaar je de stressor niet meer bewust. Op deze manier is de stressor deel geworden van je manier van omgaan met jouw omgeving. Het kost vaak tijd en vraag om zelfreflectie om zicht te krijgen op je eigen rol, de stressor en je omgeving.

Deze stressoren zorgen, aldus Prof. Dr. Esch (2018), voor een verandering van de actuele toestand, die bewust of onbewust worden waargenomen, en in een soort ‘antwoord op deze stress’ een aanpassingsreactie, stressrespons, oproepen.

Stressresponse

Het aspect van de waarneming is belangrijk als het erom gaat een dynamisch evenwicht, allostase, te vinden. Volgens Prof. Dr. Esch 2018) is ons zenuwstelsel voor de waarneming van stress cruciaal. Al het vermoeden van of het anticiperen op stress kan dezelfde fysiologische reacties wekken zoals een ‘echte bedreiging’. Daarbij kan ook de constante en aanhoudende activering van het allostatische stresssysteem zorgen voor slijtage door een sterk beroep doen aan dit evenwichtssysteem.

Snelheid is hier een beslissende factor. Een deel van ons zenuwstelsel reageert in secunden en zeer onbewust, en helpt om te overleven. Lang nadenken, piekeren of wikken kan dan ‘dodelijk zijn’.

“Het auto voor mij remt, zou ik nou rechts of links uitwijken of zou ik toeteren om duidelijk te maken dat ik hiervan schik – te laat: je zit dan al achter op de ander auto”.

Informatie wordt waargenomen, in een klap ontstaat de biologische ‘stress-antwoord’, zonder dat de ratio er kans heeft om ‘groen licht’ te geven. Gezien stress en stressreacties zo oud zijn als het leven zelf, moest in de prehistorie het lichaam onmiddellijk in actie komen bij een levensbedreigende situatie.

Om dit mogelijk te maken worden stoffen aangemaakt en het lichaam te mobiliseren tot gedragingen als ‘vluchten, vechten, bevriezen’. Echter tegenwoordig worden wij zelden nog geconfronteerd met echt levensbedreigende situaties veelal alleen met stresserende situaties. Alleen ons lichaam herkent niet altijd het verschil tussen deze twee (Stahl & Goldstein, 2014).

Wat gebeurt er eigenlijk als we stress ervaren met en in onze lichaam? Een gezonde stressrespons is kort en krachtig: je lichaam en je geest worden klaargestoomd om de uitdaging aan te gaan, waarbij je mentale en fysieke grenzen verlegt worden. Jouw stress-systeem, welk van je hersenen naar je bijnieren loopt, komt in actie. De bijnieren geven twee hormonen vrij: adrenaline en cortisol, en mobiliseren energie. Elke Van Hoof (2017) omschrijf dit als volgt: “… Je hartslag versnelt om meer zuurstof en meer energie naar je spieren en hersenen te voeren. Adrenaline scherpt ook je zintuigen aan. Je pupillen verwijden om meer licht binnen te laten en je gehoor wordt scherper. Het brein verwerkt je waarnemingen bovendien sneller. Activiteiten die even minder belangrijk zijn vallen stil. De chemische cocktail van endorfine, adrenaline, testosteron en dopamine geeft bovendien ook je motivatie een flinke oppepper. Je komt in een flinke roes en je gevoel van zelfvertrouwen en kracht neemt toe …”.

Het gevolg van persistente overvraging van het allostatische stresssysteem is ‘chronischer stress’. Deze chronische stress raakt, aldus Prof. Dr. Esch (2018), niet alleen de vertering, en al de boven omschreven fysiologische gebeurtenissen, echter loopt deze diep door in ons immuunsysteem, waar zelfs een evenwichtige balans van ‘cellulaire en humorale’ wering wordt verstoord. Met name het stijgende gehalte van het hormoon cortisol in het lijf zorgt voor meerdere verschuivingen en consequenties: mensen zijn kwetsbaarder voor vieren en tevens ook voor auto-immune ziekten. Het immunsysteem wordt overactief en saboteert zichzelf.