Wat is Burnout?

Vaak wordt burn-out nog verwaart met ‘overspannenheid’: deze heeft een korte-termijn-oorzaak. De oorzaken van stress liggen binnen de afgelopen 3 maanden. Hier is ook sprake van veel stressklachten, echter uitputting staat als klacht niet op de voorgrond.
Bij burn-out is de persoon al veel langer (meer dan 6 maanden) over zijn grenzen heen gegaan. Het gevoel van totaal op te zijn, zich uitgeput voelen staat in de voorgrond. De zin van het werk wordt niet meer gezien en op het werk wordt gereageerd met reacties zoals walging of angsten. Ze willen niets meer te maken hebben met hun werk, wat lijkt alsof ze getraumatiseerd zijn door hun werk (Karin, 2017).

Het begint met af en toe een mindere dag, dan stijgende vermoeidheid na alleen een dag werken, uitlopend in reeds gespannen en vermoeid de (werk-)dag op te starten. Werkstress, overspanning en burn-out kunnen geleidelijk in elkaar overgaan.

Toetsing

In het klassieke classificatiesysteem van de DSM wordt dan bij de geestelijke gezondheidszorg niet van burn-out maar van ‘somatisch-symptoomstoornis met voornamelijk vermoeidheidsklachten’ gesproken. Deze klachten komen voort vanuit een situatie die NIET werkgerelateerd zijn: hier kun je bijvoorbeeld denken aan burn-out klachten door een langdurige zorg voor een zieke partner of ouder, gedragsproblemen van een kind of problemen binnen de relatie.
In een ander classificatiesysteem ICD-10 wordt wel van burn-out gesproken, als werkgerelateerde variant van een uitputtingssyndroom.
In Nederland wordt voor het vaststellen van burn-out gebruik gemaakt van de vragenlijsten ‘Maslach Burnout Inventory’ (MBI) en de ‘Vierdimensionele Klachtenlijst’ (4DKL). Een nieuwe tool is in de maak: Burn-out Assessment Tool (BAT), welk de onderstaande kernelementen van burn-out bevat.

Kernsymptomen van burn-out

Desart, Schaufeli & De Witte (2017) hebben burn-out opnieuw onder de loop genomen om de kern van burn-out nog beter te kunnen benaderen. Dit onderzoek wees de volgende kernelementen van burn-out uit:

1) Uitputting
De meest opvallende symptoom van burn-out. Hier gaat het om een ernstig verlies van energie dat ervoor zorgt dat mensen fysiek en psychologisch oververmoeid zijn. Echter is dit symptoom wel een noodzakelijke maar niet voldoende voorwaarde om van burn-out te kunnen spreken: hierbij behoren ook 2), 3) en 4)

2) Cognitief controleverlies
Geheugen- en prestatieproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen lijken erg aanwezig.

3) Emotioneel controleverlies
Het lijkt erop dat mensen heftige emoties ervaren (woede- en/of huilbuien), een aangeven hier geen controle erop te hebben. Vaak is er ook een lage tolerantiegrens aanwezig.

4) Mentale distantie
Verwijst naar het feit dat mensen met burn-out een sterk weerstand tegen het werk hebben en zich uit het werk terugtrekken. Dat kan zich uitten in een afkeer naar hun werk, vermijden persoonlijke contacten met collega’s, functioneren op een automatische piloot, minder enthousiasme en interesse in hun werk.

Gevolg-symptomen

Echter als gevolg van een opeenstapeling van stress die veroorzaakt wordt door de boven genoemde kernsymptomen kunnen ook de volgende, uit het onderzoek geïdentificeerde symptomen optreden, die echter niet typisch voor een burn-out zijn:

1) Depressieve klachten
Mensen met burn-out voelen zich betekenisloos, hebben schuldgevoelens, twijfelen aan de zin van het leven en hebben moeite om plezier te ervaren.
Hier komt de in de praktijk helaas al te vaak plaatsvindende verwisseling uit voort: burn-out wordt verward met depressie.

2) Spanningsklachten
Deze kunnen psychosomatische zijn: hart-, ademhalings-, maag-, darm- of pijnklachten. Ook wordt gesproken van gedragsmatige spanningsklachten: slaapproblemen, overmatig piekeren, paniekaanvallen.

De schuldvraag

Het beantwoorden van de schuldvraag is niet eenvoudig. Het lijkt vaak een partij wijzen met de vinger, waarbij het om het nemen van verantwoordelijkheden gaat: voor werkgever en natuurlijk werknemer. Ook is het duidelijk dat de kernoorzaak op het werk te vinden is, is er vaak sprake van een complexe samenspeel van diverse aspecten die dan weer bepalen of iemand de grens overschrijdt van overspanning naar burn-out:

1) De werksituatie

Burn-out is een fenomeen dat zich op het werk uit en waarbij de te belastende arbeidssituatie als kernoorzaak aangewezen kan worden (Desart, Schaufeli, De Witte, 2017). Daarbij bevat de werksituatie grote hoeveelheid risicofactoren voor burn-out. Hier is sprake inspannings-gerelateerde factoren die relatief gemakkelijk gedefineerd kunnen worden: de eisen die het werk stelt en de inspanning die werkenden vervolgens moeten leveren om aan die eisen tegemoet te komen. Tevens is er ook sprake van risicofactoren, die wederom oneindig lijken te zijn: ‘gebrek aan regelmogelijkheden’ of ‘hulpbronnen’, ‘gebrek aan herstelmogelijkheden’ en ‘gebrek aan opbrengsten’. Wat inzichtelijk maakt dat de werksituatie een grote diversiteit aan mogelijke risicofactoren voor burn-out bevat. In de kern lijkt het te gaan over een disbalans van hoge werkeisen en onvoldoende hulpbronnen op het werk.

2) De privésituatie

De problemen in de privésituatie kunnen negatieve en ingrijpende levensgebeurtenissen zijn zoals o.a. overlijden van een naaste, scheiding, relatieproblemen, hulpbehoevende ouders, opvoedingsproblemen van kinderen, ontslag van een partner, financieel problemen.

3) De persoonlijke kwetsbaarheid

De persoonlijkheid van de werknemer vergroot of verkleint het risico op burn-out. Uit onderzoek van Desart, Schaufeli, De Witte (2017) kwam naar voren dat twee persoonlijkheidstypen de persoonlijke kwetsbaarheid vergroten op een burn-out: perfectionisten en ja-knikkers. Perfectionist zijn heeft zijn positieve kant (loyaal zijn aan de werkgever, en plichtsbewust werken) en ook zijn negatieve kant (hoge standaarden stellen, nood aan controle). De Ja-knikkers worden omschreven als mensen die hun grenzen niet kunnen aangeven. Zodoende worden ze leeggezogen door hun werk. Rogier, A. (2017) noem nog als persoonskenmerken die als oorzaak voor een burn-out kunnen werken o.a. faalangst, werkverslaving (erg ambitieus), overdreven verantwoordelijkheidsgevoel, grote controlebehoefte, ‘te aardig zijn’, emotionele labiliteit, moeite hebben met plannen en prioriteiten stellen, hoge eisen stellen, gezondheidsproblemen hebben.

Samengevat levert de werksituatie een grote hoeveelheid potentiele risicofactoren (overbelasting vanwege te hoge taakeisen, gebrek aan herstel en relevante hulpbronnen en adequate compensatie) voor burn-out. Daarbij komt dat ook aspecten van de persoonlijkheid van de werknemer het risico op een burn-out kunnen verkleinen of vergroten.