Burn-out
Wat is Burn-out?
Vaak wordt burn-out nog verwaart met ‘overspannenheid’: deze heeft een korte-termijn-oorzaak. De oorzaken van stress liggen binnen de afgelopen 3 maanden. Hier is ook sprake van veel stressklachten, echter uitputting staat als klacht niet op de voorgrond.
Bij burn-out is de persoon al veel langer (meer dan 6 maanden) over zijn grenzen heen gegaan. Het gevoel van totaal op te zijn, zich uitgeput voelen staat in de voorgrond. De zin van het werk wordt niet meer gezien en op het werk wordt gereageerd met reacties zoals walging of angsten. Ze willen niets meer te maken hebben met hun werk, wat lijkt alsof ze getraumatiseerd zijn door hun werk (Karin, 2017).
Het begint met af en toe een mindere dag, dan stijgende vermoeidheid na alleen een dag werken, uitlopend in reeds gespannen en vermoeid de (werk-)dag op te starten. Werkstress, overspanning en burn-out kunnen geleidelijk in elkaar overgaan.
De Wereld Health Organisation (WHO) wees erop dat werkstress en daarmee het ‘Burn-out’ Syndroom, als de totale emotionele uitputting, zicht tot een ‘volksziekte’ heeft ontwikkeld. In Nederland krijgt ruim 40% van de volwassenen ooit in zijn leven een psychische aandoening. Zo kent iedereen wel iemand die een burn-out heeft en/of last heeft van depressieve klachten. Volgens Hoogduin & van de Griendt (2015) zijn de oorzaken van psychische klachten heel simpel te reduceren op ‘erfelijkheid’ en ‘pech’. Bij ‘erfelijkheid’ is genetisch gezien sprake van een gevoeligheid om een bepaalde aandoening te krijgen, die dan tot uiting komt als er dan nog ‘nare omstandigheden’ een rol in het leven spelen. Dit wordt vaak gezien bij burn-out. Mede door erfelijkheid en persoonlijkheid lijkt het erop dat iemand reeds een bepaalde gevoeligheid heeft ontwikkeld, die bij confrontatie met ‘pech’ tot uiting komt. Bij ‘pech’ is er o.a. sprake van traumatische ervaringen en werkomstandigheden, die je niet alleen in de hand heb, en die wederom een burn-out in de hand werken.
In Japan staat hiervoor de term Karoshi: ‘dood door overwerken’. Japanners hechten veel waarde aan arbeid en de resultaten daaraan. Met de economische groei in de jaren 80 is overwerken meer de regel dan de uitzondering geworden. Het ministerie in Japan heeft inmiddels herkent dat er een schaduwkant is, en Karoshi als ziekte herkent.
Zo ver hoeven wij helemaal niet te kijken: hier bij ons spreken we van gedreven mensen die in en samen met een omgeving zich ontwikkelen tot Workaholics die niet alleen veel werken maar hun werk ook niet kunnen loslaten in de vrije tijd. Dit leidt niet zelden tot burn-out of kan zelfs in onbehandelde stadium leiden tot een depressie.
Helaas wordt vaak nog ‘te zwaar-wit’ gesproken over burn-out: Stress op de werkvloer ontwikkelt zich gauw tot een negatieve werkomgeving en is daarmee onomstreden een element in het ontstaan van een burn-out. En dit onderdeel bespreekbaar te maken klinkt vrij makkelijk, toch de ervaring toont al te vaak hoe moeilijk dit toch lijkt te zijn in de praktijk.
Daarbij ontwikkelt zich vaak een ‘schuldvraag’, die vaak ten koste van de werknemer ‘heen en weer’ wordt geschoven. Volgens Roelands (2017) gaat het hier dan ook niet om schuld maar om verantwoordelijkheid. Er waren tenslotte allerlei omstandigheden die hiervoor verantwoordelijk waren en gebeurtenissen waar niemand invloed op had. Na een (jarenlange) roofbouw zijn zowel werknemer als werkgever uiteindelijk verantwoordelijk voor het herstel.
Toetsing
In het klassieke classificatiesysteem van de DSM wordt dan bij de geestelijke gezondheidszorg niet van burn-out maar van ‘somatisch-symptoomstoornis met voornamelijk vermoeidheidsklachten’ gesproken. Deze klachten komen voort vanuit een situatie die NIET werkgerelateerd zijn: hier kun je bijvoorbeeld denken aan burn-out klachten door een langdurige zorg voor een zieke partner of ouder, gedragsproblemen van een kind of problemen binnen de relatie.
In een ander classificatiesysteem ICD-10 wordt wel van burn-out gesproken, als werkgerelateerde variant van een uitputtingssyndroom.
In Nederland wordt voor het vaststellen van burn-out gebruik gemaakt van de vragenlijsten ‘Maslach Burnout Inventory’ (MBI) en de ‘Vierdimensionele Klachtenlijst’ (4DKL). Een nieuwe tool is in de maak: Burn-out Assessment Tool (BAT), welk de onderstaande kernelementen van burn-out bevat.
Kernsymptomen van burn-out
Desart, Schaufeli & De Witte (2017) hebben burn-out opnieuw onder de loop genomen om de kern van burn-out nog beter te kunnen benaderen. Dit onderzoek wees de volgende kernelementen van burn-out uit:
01 Uitputting
02 Cognitief Controleverlies
03 Emotioneel Controleverlies
04 Mentale Distantie
De meest opvallende symptoom van burn-out. Hier gaat het om een ernstig verlies van energie dat ervoor zorgt dat mensen fysiek en psychologisch oververmoeid zijn. Echter is dit symptoom wel een noodzakelijke maar niet voldoende voorwaarde om van burn-out te kunnen spreken: hierbij behoren ook 2), 3) en 4)
Geheugen- en prestatieproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen lijken erg aanwezig.
Het lijkt erop dat mensen heftige emoties ervaren (woede- en/of huilbuien), een aangeven hier geen controle erop te hebben. Vaak is er ook een lage tolerantiegrens aanwezig.
Verwijst naar het feit dat mensen met burn-out een sterk weerstand tegen het werk hebben en zich uit het werk terugtrekken. Dat kan zich uitten in een afkeer naar hun werk, vermijden persoonlijke contacten met collega’s, functioneren op een automatische piloot, minder enthousiasme en interesse in hun werk.
Gevolg-symptomen
Echter als gevolg van een opeenstapeling van stress die veroorzaakt wordt door de boven genoemde kernsymptomen kunnen ook de volgende, uit het onderzoek geïdentificeerde symptomen optreden, die echter niet typisch voor een burn-out zijn:
01 Depressieve Klachten
Mensen met burn-out voelen zich betekenisloos, hebben schuldgevoelens, twijfelen aan de zin van het leven en hebben moeite om plezier te ervaren.
Hier komt de in de praktijk helaas al te vaak plaatsvindende verwisseling uit voort: burn-out wordt verward met depressie.
02 Spanningsklachten
Deze kunnen psychosomatische zijn: hart-, ademhalings-, maag-, darm- of pijnklachten. Ook wordt gesproken van gedragsmatige spanningsklachten: slaapproblemen, overmatig piekeren, paniekaanvallen.
De schuldvraag
Het beantwoorden van de schuldvraag is niet eenvoudig. Het lijkt vaak een partij wijzen met de vinger, waarbij het om het nemen van verantwoordelijkheden gaat: voor werkgever en natuurlijk werknemer. Ook is het duidelijk dat de kernoorzaak op het werk te vinden is, is er vaak sprake van een complexe samenspeel van diverse aspecten die dan weer bepalen of iemand de grens overschrijdt van overspanning naar burn-out:
01 | De Werksituatie
Burn-out is een fenomeen dat zich op het werk uit en waarbij de te belastende arbeidssituatie als kernoorzaak aangewezen kan worden (Desart, Schaufeli, De Witte, 2017). Daarbij bevat de werksituatie grote hoeveelheid risicofactoren voor burn-out. Hier is sprake inspannings-gerelateerde factoren die relatief gemakkelijk gedefineerd kunnen worden: de eisen die het werk stelt en de inspanning die werkenden vervolgens moeten leveren om aan die eisen tegemoet te komen. Tevens is er ook sprake van risicofactoren, die wederom oneindig lijken te zijn: ‘gebrek aan regelmogelijkheden’ of ‘hulpbronnen’, ‘gebrek aan herstelmogelijkheden’ en ‘gebrek aan opbrengsten’. Wat inzichtelijk maakt dat de werksituatie een grote diversiteit aan mogelijke risicofactoren voor burn-out bevat. In de kern lijkt het te gaan over een disbalans van hoge werkeisen en onvoldoende hulpbronnen op het werk.
02 | De Privésituatie
De problemen in de privésituatie kunnen negatieve en ingrijpende levensgebeurtenissen zijn zoals o.a. overlijden van een naaste, scheiding, relatieproblemen, hulpbehoevende ouders, opvoedingsproblemen van kinderen, ontslag van een partner, financieel problemen.
03 | De Persoonlijke Kwetsbaarheid
De persoonlijkheid van de werknemer vergroot of verkleint het risico op burn-out. Uit onderzoek van Desart, Schaufeli, De Witte (2017) kwam naar voren dat twee persoonlijkheidstypen de persoonlijke kwetsbaarheid vergroten op een burn-out: perfectionisten en ja-knikkers. Perfectionist zijn heeft zijn positieve kant (loyaal zijn aan de werkgever, en plichtsbewust werken) en ook zijn negatieve kant (hoge standaarden stellen, nood aan controle). De Ja-knikkers worden omschreven als mensen die hun grenzen niet kunnen aangeven. Zodoende worden ze leeggezogen door hun werk. Rogier, A. (2017) noem nog als persoonskenmerken die als oorzaak voor een burn-out kunnen werken o.a. faalangst, werkverslaving (erg ambitieus), overdreven verantwoordelijkheidsgevoel, grote controlebehoefte, ‘te aardig zijn’, emotionele labiliteit, moeite hebben met plannen en prioriteiten stellen, hoge eisen stellen, gezondheidsproblemen hebben.
Samengevat levert de werksituatie een grote hoeveelheid potentiele risicofactoren (overbelasting vanwege te hoge taakeisen, gebrek aan herstel en relevante hulpbronnen en adequate compensatie) voor burn-out. Daarbij komt dat ook aspecten van de persoonlijkheid van de werknemer het risico op een burn-out kunnen verkleinen of vergroten.
Partner van iemand met een burn-out
Voordat je het in de gaten hebt bepaalt jouw partner met burn-out of je wel of niet mag praten, en of je wel of niet mensen thuis mag ontvangen, omdat het hem te veel is. Als jij je te veel gaat aanpassen aan de wensen van een partner met burn-out word je stapelgek en verlies je jezelf.
“… Een predikant die een burn-out heeft gehad, heeft zijn ervaringen vastgelegd […]. Hij beschrijft ook de ervaringen van zijn echtgenoot en citeert haar:
‘Ik kan het niet langer aanzien. Ik wil dit niet langer. Ik weet niet wat ik moet doen. Soms wil ik gewoon weg: een rugtas en de deur achter me dicht trekken. Weg, waarnaartoe zou ik niet weten. Gewoon weg van alles…’ …” (p. 29-31)
(Burnout en naastbetrokkenen. Leijten, C., Theinisse, A.. (2013). Uitgeverij Boom; Amsterdam)
De Rollercoaster Voor De Partner
Leijten & Theinisse (2013) begeleiden al jaren mensen, die een een partner (man, vrouw, vriend, vriendin) in huis hebben die moe is, zelfs doodmoe. Vaak is de focus op degene die ziek is, die met burn-out te kampen heeft. Toch het leven en zorgen voor iemand met burn-out is zeer moeilijk. Degene met een burn-out kan niets meer en is aangewezen op zijn mensen in de omgeving. Je wordt opeens mantelzorger, zonder dat je het direct in de gaten hebt: in het begin wil je helpen, neem je veel over, en gedraag je wellicht als een hulpverlener. Echter is het ook nodig je te beschermen tegen jezelf en tegen een uitgeputte medemens. Eindelijk komt jullie relatie enorm onder druk te staan, waardoor wellicht emoties als verdriet (je lijkt je partner te verliezen) en ook ruzies kunnen ontstaan: je voelt je overbelast (huishouding, opvoeding, financiën ..ect), je voelt opeens je alleen, je voelt je wellicht bedrogen of zelfs in paniek (je haalde een deel van jouw bestaansrecht ook uit de actieve rol van je partner), je mist de verbinding (verwarring door deze totale omkering van de mens waarop je verliefd bent geworden), je vraagt je af of jullie relatie dat wel volhoudt (je bent op zoek naar de oorspronkelijke gelijkwaardige relatie die jullie hadden, en voel je wellicht nu als ouder tegenover je partner, een extra kind waar je aandacht aan moet geven), de ander komt voor jouw gevoel niet ‘gauw genoeg in beweging’, je voelt je tekortgedaan.
Zorg Goed Voor Jezelf – Makkelijk Gezegd: Ja!
Mensen met een burn-out zitten veel in hun hoofd, en lijken alleen maar te denken en niet te voelen en gaan dan niet in verbinding met een ander. Gezien mensen met een burn-out in de steek werden gelaten door hun lijf, lijken ze intens veel behoefde te hebben aan ‘gezien te worden’, ‘liefde te krijgen’ en ‘respect te krijgen’. De bevestiging van deze levensbehoeften is normalieter een wederkerig proces, toch helaas kan iemand met een burn-out niet voldoen aan zijn deel van deze uitwisseling. Voor jou als partner betekent dat: geen bevestiging van jouw levensbehoeften. Jij wordt dus niet gezien, je krijgt weinig liefde, en je krijgt weinig respect van jouw partner. In plaats daarvan is de situatie dat de relatie met de zieke partner nu even, tijdelijk, alleen maar energie kost: het is voor partners, vrienden en kinderen een loodzware last. Blijf voor jezelf opkomen in deze moeilijke tijden. Leijten & Theinisse (2013) omschrijven dat als volgt:
- Vraag bij anderen aandacht voor deze uitputtingsslag en voor jouw emoties
- Houd vast aan contacten buitenhuis, zodat jouw levensbehoeften daar vervuld worden
- Laat je inspireren door anderen
- Blijf sporten
- Blijf gezellige dingen doen
Zoek Steun Voordat Ook Jij Onderuit Gaat
Over burn-out wordt veel geschreven, en opeens is het onderdeel van jouw leven. Je had het nooit voor mogelijk gehouden. Er kunnen gevoelen van schaamte opduiken! En als je je dan toch eens openbaart in je omgeving en je het gevoel hebt dat er met onbegrip op wordt gereageerd (wat uit de praktijk vaak lijkt) kan dat ervoor zorgen dat je je meer terug zou kunnen trekken. Gevoelens dat je er mee alleen staat zijn erg erkenbaar: Ik wil daarom naast je komen te staan, in deze moeilijke periode om je te steunen. Weet: het gaat echt voorbij! Sterker nog: het kan een enorme meerwaarde betekenen in het leven van degene die het doormaakt. Het geeft de kans een afslag in het leven te nemen, die altijd gemist werd. Wellicht voor jullie beiden?
De wisselwerking die een burn-out op een relatie en op je eigen gezondheid kan hebben is erg groot. Je wilt natuurlijk dat deze situatie z.s.m. overgaat en dan doe je er alles aan om dat te bereiken. Laat je helpen, voordat ook jij nog uitvalt! Neem contact met mij op en maak een afspraak voor een gratis intakegesprek.